Grafisk kan vi framstille biletet av dei røysteføre slik de ser i figur 3:
I 1815 hadde ikkje kvinner røysterett i det heile teke. Heller ikkje alle menn hadde røysterett ved valet i 1815. Menn hadde røysterett dersom dei
- var fylt 25 år
- hadde vore busett i Noreg i minst fem år og var eller hadde vore embetsmann
- eigde eller leigde registrert jord eller var byborgar og eigde gard eller grunn til minst 300 Riksbankdaler sølvverdi
- førte seg inn i registeret over røysteføre, svor truskap til Grunnloven og dokumenterte eiden i det offentlege registeret over røysteføre
Først i 1898 fekk alle menn som hadde fylt 25 år røysterett.
Det første stortingsvalet der menn med røysterett kunne røyste anonymt, var i 1885 (Søbye & Dørum, 2021). Søbye og Dørum seier at «Før dette er det vanskelig å karakterisere valgene som demokratiske, ut fra vår forståelse av demokrati i dag».
Kva med kvinnene, då? Jo, i 1890-åra blei forslag om røysterett for kvinner på same vilkår som menn fremma og avvist tre gonger i Stortinget. Nokre kvinner fekk røyste for første gang ved stortingsvalet i 1909 (Søbye & Dørum, 2021, Statistisk sentralbyrå, 2022). Så fekk alle kvinner røysterett ved stortingsval på same vilkår som menn i 1913, då Stortinget vedtok dette:
Grundlovens § 50 skal herefter lyde: Stemmeberettigede ere norske Borgere, Mænd og Kvinder, der have fyldt 25 Aar, og som have været bosatte i Landet i 5 Aar og opholde sig der.
Ved stortingsvalet i 1915 hadde 565 000 kvinner og 522 000 menn røysterett.
Men kor lenge måtte ein vere 25 år for å røyste? Det har variert kor gamal ein må vere for å kunne røyste ved stortingsvala. Røysterettsalderen har blitt senka fleire gonger.
Korleis har røysterettsalderen endra seg over tid?
- Til 1920 var røysterettsalderen 25 år.
- Frå 1920 måtte ein vere 23 år for å røyste i stortingsval.
- Frå 1946 måtte ein vere 21 år.
- Frå 1967 til 1978 måtte ein vere 20 år for å kunne røyste.
- Og frå 1978 ble røysterettsalderen fylte 18 år i året for stortingsvalet.
Kven kan røyste i dag?
For å ha røysterett ved stortingsval må fire krav vere oppfylte. Ein må
- vere norsk statsborgar
- ha fylt 18 innan utgangen av valåret
- ikkje ha mista røysteretten etter Grunnlovens § 53
- vere, eller tidlegare ha vore, folkeregisterført som busett i Noreg
Hovde, K.-O., Svensson, P., & Thorsen, D. E. (2022, 17. januar). demokrati. Henta frå Store norske leksikon på snl.no.: 28. juni 2022 fra https://snl.no/demokrati Kleven, Ø. (2017, 11. mai). Stemmeberettigede, valgordninger og valgdeltakelse siden 1815. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/valg/artikler-og-publikasjoner/stemmeberettigede-valgordninger-og-valgdeltakelse-siden-1815 Statistisk sentralbyrå. (2021, 29. november). Personer med stemmerett. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/valg/stortingsvalg/statistikk/personer-med-stemmerett Statistisk sentralbyrå. (2021, 27. oktober). Stortingsvalet. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/valg/stortingsvalg/statistikk/stortingsvalet Statistisk sentralbyrå. (2022, 28. juni). Fakta om valg. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/valg/faktaside/valg Statistisk sentralbyrå. (2022, 28. juni). Statistikkbanken. 10211: Befolkning, etter alder, statistikkvariabel, år og kjønn. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/statbank/table/10211/ Statistisk sentralbyrå. (2022, 28. juni). Statistikkbanken. 11581: Stortingsvalget. Valgdeltakelse, etter kjønn og alder. 1969-2021. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/statbank/table/11581/ Statistisk sentralbyrå. (2022, 28. juni). Statistikkbanken. 11589: Stortingsvalg. Stemmeberettigede, etter kjønn 1815 - 2021. Henta frå ssb.no: https://www.ssb.no/statbank/table/11589/ Søbye, E., & Dørum, K. (2021, 30. desember). Stemmerettens historie i Norge. Henta frå Store norske leksikon på snl.no.: 28. juni 2022 fra https://snl.no/stemmerettens_historie_i_Norge
Løys oppgåve D.
